Chuyển biến kinh tế - xã hội huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên trong thời kì đổi mới (1986 - 2005)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3
MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Kinh tế được coi là thước đo trình độ phát triển của mọi quốc gia trên
thế giới. Chính vì thế mà tất cả các quốc gia dù đi theo thể chế xã hội nào thì
cũng đều có những chiến lược để phát triển kinh tế của đất nước.
Sau thắng lợi của của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1954 -
1975), nước ta chuyển sang giai đoạn đất nước độc lập, thống nhất, đi lên chủ
nghĩa xã hội. Trong 10 năm đầu (1976 - 1986) đi lên chủ nghĩa xã hội, thực
hiện hai kế hoạch nhà nước 5 năm do Đại hộI IV (12/1976) và Đại hội V
(3/1982) của Đảng đề ra, bên cạnh những thành tựu và ưu điểm, chúng ta gặp
không ít khó khăn, yếu kém, cả sai lầm, khuyết điểm. Khó khăn của ta ngày
càng lớn, sai lầm chậm được sửa chữa, đưa đến khủng hoảng, trước hết về
kinh tế - xã hội, đòi hỏi phải đổi mới.
Đường lối đổi mới của Đảng đề ra lần đầu tiên tại Đại hội VI
(12/1986), được điều chỉnh, bổ sung và phát triển tại Đại hội VII (6/1991),
Đại hội VIII (6/1996), Đại hội IX (4/2001). Sau hơn 20 năm thực hiện đổi
mới, đất nước ta đã thu được rất nhiều thành tựu to lớn: thoát khỏi khủng
hoảng kinh tế, bước vào thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, thực hiện dân
giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Phú Lương là một huyện miền núi của tỉnh Thái Nguyên, có nhiều lợi
thế để phát triển một nền kinh tế đa dạng. Cách thành phố Thái Nguyên 22km
về phía tây bắc với hệ thống đường giao thông thuận lợi, Phú Lương có tiềm
năng là một thị trường lớn về cung cấp và tiêu thụ.
Trải qua gần 20 năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, Phú Lương
đã có nhiều chuyển biến quan trọng về kinh tế - xã hội. Điều đó đã khẳng định
đường lối đúng đắn của Đảng, cũng như sự vận dụng sáng tạo, linh hoạt, phù

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4
hợp với hoàn cảnh địa phương của nhân dân Phú Lương. Tuy nhiên, bên cạnh
những thành tựu vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế và khó khăn.
Vì vậy, việc nghiên cứu tìm hiểu sự chuyển biến về kinh tế - xã hội của
huyện Phú Lương trong giai đoạn đổi mới (1986 - 2005) không chỉ có ý
nghĩa về mặt khoa học mà cả về thực tiễn.
Thông qua các nguồn tài liệu, luận văn dựng lên bức tranh về kinh tế -
xã hội huyện Phú Lương từ 1986 đến 2005, trên cơ sở đó rút ra những bài học
thành công cùng những hạn chế chủ quan và khách quan. Đồng thời, mong
muốn góp ý kiến nhỏ bé vào việc gợi mở một số giải pháp và phương hướng
phát triển của huyện trong tương lai.
Nghiên cứu đề tài này còn để làm rõ hơn truyền thống lịch sử, văn hoá
của nhân dân Phú Lương trong quá khứ và hiện tại. Từ đó, giáo dục thế hệ trẻ
của huyện thêm trân trọng, giữ gìn và phát huy truyền thống quý báu đó. Một
số nội dung của luận văn có thể sử dụng để làm tài liệu tham khảo trong giảng
dạy lịch sử địa phương.
Xuất phát từ những lí do trên, tôi đã chọn vấn đề “Chuyển biến kinh tế
- xã hội huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên trong thời kì đổi mới (1986 -
2005)” làm đề tài luận văn thạc sĩ.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Đã có rất nhiều công trình nghiên cứu của cá nhân, tập thể, các tổ chức
viết về đề tài kinh tế - xã hội.
Liên quan đến đề tài là các văn kiện nghị quyết của Đảng, nhất là văn
kiện đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI, VII, VIII, IX. Trong văn kiện Đại hội
Đảng toàn quốc lần thứ IX có nêu lên hai nội dung rất quan trọng, mang tính
chất định hướng cho sự phát triển là “Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội
2001 - 2010” và “Phương hướng nhiệm vụ, kế hoạch phát triển kinh tế - xã
hội 5 năm 2001 - 2005”; đặc biệt là “Chiến lược ổn định và phát triển kinh tế

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5
xã hội đến năm 2000” của Ban chấp hành trung ương Đảng do Nhà xuất bản
Sự thật - Hà Nội xuất bản năm 1991.
Ngoài ra, còn có nhiều tác phẩm của các nhà lãnh đạo của Đảng và nhà
nước viết về vấn đề đổi mới như: “Đổi mới là đòi hỏi bức thiết của đất nước
và thời đại” của Trường Chinh, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội 1987; cuốn “Sự
nghiệp đổi mới của chủ nghĩa xã hội” của Đỗ Mười, Nhà xuất bản Sự thật, Hà
Nội 1992; hai cuốn của Nguyễn Văn Linh là “ Đổi mới sâu sắc và toàn diện
trên mọi lĩnh vực”, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội 1987 và “Đổi mới để tiến
lên”, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội 1991…Những tài liệu trên đã nêu lên yêu
cầu và định hướng đổi mới kinh tế - xã hội cho cả nước nói chung và từng địa
phương nói riêng.
Phản ánh quá trình vận động cách mạng, xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và
thực hiện đường lối đổi mới của Đảng ở tỉnh Thái Nguyên, có: “Lịch sử Đảng
bộ tỉnh Bắc Thái - tập 1” (xuất bản năm 1980);” Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bắc
Thái - tập 2 “ (xuất bản năm 1991) của Ban nghiên cứu lịch sử Đảng tỉnh Bắc
Thái. Cuốn “ Lịch sử Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên - tập 1 (1936 - 1965)” (xuất
bản năm 2003); “Lịch sử Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên - tập 2 (1965 - 2000)”
(xuất bản năm 2005); của Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên.
Năm 1996, Huyện uỷ Phú Lương xuất bản “Lịch sử Đảng bộ huyện
Phú Lương 1930 - 1954”. Cuốn sách đã giới thiệu về huyện Phú Lương trong
lịch sử, công cuộc chuẩn bị lực lượng, tiến lên khởi nghĩa vũ trang giành
chính quyền trong cách mạng tháng 8/1945 và tiến hành cuộc kháng chiến
chống Pháp (1945 - 1954).
Năm 2005, huyện uỷ Phú Lương xuất bản “Lịch sử Đảng bộ huyện Phú
Lương tập 2 (1955 - 2000)”. Cuốn sách đã dựng lại quá trình xây dựng,
trưởng thành và thành tích lãnh đạo của Đảng bộ trên các lĩnh vực kinh tế -
văn hoá - an ninh - quốc phòng trong 10 năm sau khi hoà bình lập lại, trong

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6
thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, và
thực hiện công cuộc đổi mới ở huyện Phú Lương.
Năm 2001, Uỷ ban nhân dân huyện Phú Lương đã xây dựng và đề nghị
tỉnh phê duyệt đề án “Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội huyện
Phú Lương thời kì 2001 - 2010”.
Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Đảng bộ huyện Phú Lương khoá
14, 15, 16, 17, 18, 20,21 đã đề cập đến các vấn đề kinh tế, văn hoá, xã hội, an
ninh - quốc phòng, công tác xây dựng Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc,
các đoàn thể nhân dân. Các báo cáo đó đã nêu lên những thành tựu, hạn chế,
chỉ ra được nguyên nhân, bài học kinh nghiệm trong việc thực hiện nghị quyết
Đại hội đại biểu khoá trước, đề ra phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ và
những giải pháp cho nhiệm kỳ tiếp theo nhằm đưa huyện phát triển toàn diện,
vững chắc.
Báo cáo tổng kết hàng năm của Uỷ ban nhân dân huyện Phú Lương nêu
lên kết quả đạt được về công nghiệp, nông nghiệp, thủ công nghiệp, lâm
nghiệp, thương nghiệp, dịch vụ, xây dựng cơ sở hạ tầng, văn hoá, giáo dục, y
tế, môi trường. Trên cơ sở đó, có những đánh giá chung tình hình thực hiện
nhiệm vụ kinh tế - xã hội năm trước, đề ra nhiệm vụ mục tiêu trong năm tới.
Hệ thống niên giám thống kê của cục thống kê tỉnh Bắc Thái, tỉnh Thái
Nguyên và phòng thống kê huyện Phú Lương cũng phản ánh tình hình kinh tế
- xã hội hàng năm của huyện.
Tuy nhiên, cho tới nay vẫn chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu sự
chuyển biến kinh tế - xã hội của huyện Phú Lương từ 1986 đến năm 2005. Vì
vậy, việc đi sâu tìm hiểu về sự chuyển biến kinh tế - xã hội của huyện Phú
Lương từ 1986 đến năm 2005 là một vấn đề mới mẻ và cần thiết.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu, nhiệm vụ đề tài
3.1 Đối tượng nghiên cứu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

7
Luận văn nghiên cứu về sự chuyển biến kinh tế - xã hội của huyện Phú
Lương trong thời kì đổi mới từ 1986 - 2005.
3.2 Phạm vi nghiên cứu
Về thời gian: Luận văn nghiên cứu từ 1986 khi đất nước bắt đầu bước
vào thời kì đổi mới đến năm 2005. Tuy nhiên, để làm sáng tỏ sự chuyển biến
kinh tế của huyện, luận văn còn đề cập khái quát tình hình kinh tế - xã hội
trước đổi mới.
Về không gian: Luận văn giới hạn trong huyện Phú Lương thuộc tỉnh
Thái Nguyên. Địa giới huyện gồm 14 xã và hai thị trấn (Giang Tiên và Đu).
3.3 Nhiệm vụ đề tài
Thứ nhất, khái quát về huyện Phú Lương: điều kiện tự nhiên, vị trí địa
lý, tài nguyên thiên nhiên, thành phần dân tộc, tình hình kinh tế - xã hội của
huyện trước 1986.
Thứ hai, nghiên cứu hệ thống, toàn diện những chuyển biến về kinh tế -
xã hội của huyện từ 1986 đến 2005. Qua đó, rút ra, mặt mạnh và những hạn
chế của huyện Phú Lương trong phát triển kinh tế - xã hội từ 1986 - 2005.
4. Nguồn tư liệu, phương pháp nghiên cứu
4.1 Nguồn tư liệu
Luận văn sử dụng các nguồn tài liệu liên quan tới đề tài gồm: các văn
kiện Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng, các chỉ thị, Nghị quyết của Đảng
và Nhà nước; các văn kiện, Nghị quyết, báo cáo của Đảng bộ tỉnh Thái
Nguyên, Huyện uỷ Phú Lương, Uỷ ban nhân dân huyện Phú Lương; các số
liệu thống kê của các cơ quan kinh tế, văn hóa, giáo dục của tỉnh và huyện
Phú Lương.
Luận văn còn kế thừa các nguồn tư liệu, các kết quả nghiên cứu khoa
học đăng trên các sách chuyên khảo, bài viết, bài nghiên cứu về đổi mới kinh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

8
tế - xã hội đăng trên báo và tạp chí, đặc biệt là các cuốn Lịch sử Đảng bộ tỉnh
Thái Nguyên và Lịch sử Đảng bộ huyện Phú Lương.
Ngoài ra chúng tôi còn sử dụng các tài liệu điều tra thực địa.
4.2 Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng chủ yếu phương lịch sử và
phương pháp lôgic. Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng các phương pháp khác
như: thống kê, so sánh, điều tra, điền dã, phân tích.
5. Đóng góp của luận văn
- Luận văn trình bày hệ thống, sinh động quá trình phát triển, chuyển
biến kinh tế - xã hội của huyện Phú Lương trong giai đoạn đổi mới (1986 -
2005).
- Luận văn đánh giá những thành công của công cuộc đổi mới của
huyện Phú Lương, đồng thời cũng chỉ ra những hạn chế và nêu lên một số
giải pháp nhằm góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của huyện
Phú Lương.
Với những đóng góp đó, luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho
Đảng bộ huyện Phú Lương trong việc xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội của
huyện. Đồng thời, có thể làm tư liệu giảng dạy lịch sử địa phương.
6. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
luận văn chia làm 3 chương:
- Chương 1: Tình hình kinh tế - xã hội huyện Phú lương trước đổi mới.
- Chương 2: Chuyển biến về kinh tế huyện Phú Lương trong thời kì đổi
mới (1986 - 2005).
- Chương 3: Chuyển biến về xã hội huyện Phú Lương trong thời kì đổi
mới (1986 - 2005).


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

9


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

10



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

11
CHƢƠNG 1
TÌNH HÌNH KINH TẾ - XÃ HỘI HUYỆN PHÚ LƢƠNG
TRƢỚC ĐỔI MỚI
1.1 Khái quát về huyện Phú Lƣơng
1.1.1 Điều kiện tự nhiên
Phú Lương là huyện miền núi nằm ở vùng phía Bắc tỉnh Thái
Nguyên, trong tọa độ địa lý từ 21
o
36’ đến 21
o
55’ vĩ bắc, 105
o
37’ đến 105
o

46’ kinh đông; phía bắc giáp huyện Chợ Mới (tỉnh Bắc Cạn), phía nam và
đông nam giáp thành phố Thái Nguyên, phía tây giáp huyện Định Hóa, phía
tây nam giáp huyện Đại Từ, phía đông giáp huyện Đồng Hỷ [86, tr 969].
“Dưới thời Hùng Vương huyện Phú Lương thuộc bộ Vũ Định, đến
thời Lý huyện Phú Lương thuộc phủ Phú Lương, thời thuộc Minh là huyện,
thuộc phủ Thái Nguyên. Thời Lê cũng gọi là huyện Phú Lương, thuộc phủ
Phú Bình do phiên thần họ Ma nối đời cai trị. Năm Minh Mạng thứ 16 (1836)
triều Nguyễn cắt Phú Lương về phủ Tòng Hóa, gồm 6 tổng, 20 xã trang,
phường. Đến năm Tự Đức thứ 4 (1851), triều Nguyễn bổ chức tri huyện Phú
Lương. Từ đó vùng đất này thuộc quyền cai quản của tri huyện Đại Từ”
[81,tr.160].
Trong thời kỳ Pháp thuộc, Phú Lương trở thành một châu của tỉnh
Thái Nguyên gồm 7 tổng, 20 xã. Theo các nghị định của Toàn quyền Đông
Dương (20/8/1891, 24/8/1891, 9/9/1891) tỉnh Thái Nguyên bị cắt và chia
thành hai phần: phủ Tòng Hóa gồm 3 huyện Đại Từ, Phú Lương, Văn Lãng
và châu Định Hóa; phủ Phú Bình nhập với một số địa hạt khác thuộc tỉnh Lục
Nam và tỉnh Bắc Ninh, lập thành khu quân sự Thái Nguyên, thuộc đạo quân
sự thứ nhất [5,tr.6].
Theo nghị định của Toàn quyền Đông Dương, tháng 10/1892 tỉnh
Thái Nguyên được tách khỏi các đạo quân sự và kể từ ngày 01/11/1892 lại

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

12
được lập thành 3 phủ, 8 huyện, 2 châu. Phú Lương là một trong 3 huyện thuộc
phủ Tòng Hóa.
Ngày 25/6/1901, theo nghị định của Toàn quyền Đông Dương, tổng
Yên Đĩnh được tách khỏi huyện Phú Lương (tỉnh Thái Nguyên) để nhập vào
châu Bạch Thông (tỉnh Bắc Cạn).
Sau Cách mạng tháng Tám, một số xã nhỏ được sáp nhập lại, Phú
Lương chỉ còn 12 xã. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và sau khi hòa
bình lập lại năm 1954, một số xã lớn lại được chia ra, xã Tân Phú được chia
thành xã Tức Tranh và Phú Đô; xã Tam Hợp được chia thành 3 xã: Hợp
Thành, Phủ Lý và Ôn Lương.
Sau khi Bắc Cạn và Thái Nguyên hợp nhất thành tỉnh Bắc Thái
(1965), đến năm 1967, 9 xã và thị trấn Chợ Mới thuộc huyện Bạch Thông lại
được sát nhập vào huyện Phú Lương. Ngày 06/11/1996, Quốc hội khóa IX, kỳ
họp thứ 10, quyết định chia tỉnh Bắc Thái thành hai tỉnh: Thái Nguyên và Bắc
Cạn; 9 xã và thị trấn Chợ Mới thuộc huyện Phú Lương lại được trả về huyện
Bạch Thông, tỉnh Bắc Cạn.
Hiện nay, huyện Phú Lương có 14 xã ( Ôn Lương, Phú Đô, Yên Lạc,
Tức Tranh, Sơn Cẩm, Động Đạt, Phủ Lý, Vô Tranh, Phấn Mễ, Yên Ninh,
Hợp Thành, Cổ Lũng, Yên Đổ, Yên Trạch ) và hai thị trấn (Đu, Giang Tiên) ,
huyện lỵ đặt tại thị trấn Đu, cách trung tâm thành phố Thái Nguyên 22km về
phía bắc (theo quốc lộ 3)
Về địa hình: Nằm trong hệ thống kiến tạo hình thành địa hình của
tỉnh Thái Nguyên, huyện Phú Lương thuộc phần cuối của cánh cung Ngân
Sơn. Cho nên, đồi núi Phú Lương có độ cao vừa phải, ngoài một số núi đá vôi
phần nhiều là đồi núi thấp được cấu tạo bằng các loại sa phiến thạch, sườn
thoải, dạng đồi bát úp, hoặc đã được khai phá thành các ruộng bậc thang như
hiện nay. Địa hình Phú Lương chia thành hai vùng rõ rệt: các xã ở phía bắc

Xem chi tiết: Chuyển biến kinh tế - xã hội huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên trong thời kì đổi mới (1986 - 2005)