Bng phõn loi s tỡnh ca Dik c biu hin nh sau:
[+ ng]
S KIN
[ ng]
TèNH HUNG
[+ ch ý] Hnh ng T th
[- ch ý] Quỏ trỡnh Trng thỏi
M. A. K. Halliday (1985), mt i din khỏc ca Ng phỏp chc nng cho
rng bỡnh din ngha ca cõu bc ngha (semantic level) l ngha biu hin
(representational meaning) tc l cỏi ni dung ngha phn ỏnh s tỡnh trong th
gii c miờu t. ễng gi ngha ny l ngha ý nim, v phõn bit nú vi ngha
liờn nhõn v ngha vn bn trong ng phỏp chc nng (h thng) ca ụng.
Halliday chỳ ý nhiu n chc nng ng, n quỏ trỡnh nờn ụng ó chia ngha
cõu thnh 6 quỏ trỡnh, m ụng gi l cỏc "kiu quỏ trỡnh" (process types) vi
"phng thc phn ỏnh c th hin l h thng chuyn tỏc" (transitivity).
Sỏu quỏ trỡnh ú l:
1. Quỏ trỡnh vt cht (material processes - MP) trong ú cú mt hnh th
(Actor) v cú mt i th (Goal ). Vớ d:
Jack fell down and broke his crown.
Actor MP MP Goal
(Jack ngó v lm v chic m min ca mỡnh)
2. Quỏ trỡnh tinh thn (mental processes) trong ú cú nghim (Senser) v
cú nhõn t gõy cm giỏc.Vớ d:
Mary like the gift. (Mary thớch mún qu)
3. Quỏ trỡnh quan h (relational processes) trong ú cú tr li cõu hi: cỏi
gỡ, ca ai, õu m tham t cú chc nng mang mt thuc tớnh xỏc nh, ng
nht. Vớ d:
Tom is a leader. (Tom l lónh t)
4. Quỏ trỡnh hnh vi (behavioural processes) nh nghe, nhỡn, c ng v
tham t duy nht l ngi thc hin hnh vi. Vớ d:
Fortune is smiling on you. (Vn may mm ci vi chỳng tụi)
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
5. Quỏ trỡnh núi (verbal processes) trong ú cú ngi núi (Sayer) núi ra
iu gỡ v ngi tip nhn (Receiver). Vớ d:
Responding, the minister implied that the policy had been changed. (Phn
ng li, ụng b trng mun núi rng chớnh sỏch ó thay i).
6. Quỏ trỡnh hin hu (existential processes) trong ú cú tham t l vt tn
ti. Vớ d:
There was a storm. (Cú mt cn bóo)
Trong sỏu quỏ trỡnh nờu trờn Halliday phõn bit ba quỏ trỡnh "Vt cht,
Tinh thn, Quan h l 3 quỏ trỡnh chớnh trong h thng chuyn tỏc trong
ting Anh". Cũn ba quỏ trỡnh cũn li c "nh v trờn ng ranh gii ca cỏc
quỏ trỡnh ny t cỏi ny qua cỏi kia, khụng tht s rừ rng", ú l:
- Trờn ng ranh gii gia cỏc quỏ trỡnh vt cht v quỏ trỡnh tinh thn l
cỏc quỏ trỡnh hnh vi.
- Trờn ng ranh gii gia cỏc quỏ trỡnh tinh thn v quỏ trỡnh quan h l
phm trự ca nhng quỏ trỡnh phỏt ngụn.
- Trờn ng ranh gii gia quỏ trỡnh quan h v quỏ trỡnh vt cht l cỏc
quỏ trỡnh liờn quan n s hin hu .
V ni dung c th ca cỏc quỏ trỡnh c miờu t bng cỏc tham th v
chu cnh vi t cỏch l "nhng phm trự ng ngha gii thớch mt cỏch khỏi quỏt
nht cỏc hin tng ca th gii hin thc trong cỏc cu trỳc ng ngha". Vớ d:
The lion chased the tourist lazily through the bush
(tham th) (quỏ trỡnh) (tham th) (chu cnh) (chu cnh)
(Con s t ui ngi khỏch du lch u oi trong rng)
Ngoi cỏc tham th nờu trờn cũn cú cỏc tham th khỏc: Li th
(Beneficiaty), Cng vc (Range) v cỏc thnh phn chu cnh.
K tha cỏc quan im ca Dik v Halliday, Vit Nam u nhng nm
90, Cao Xuõn Ho cp n ngha biu hin ca cõu. Theo Cao Xuõn Ho,:
"ngha biu hin phn ỏnh cỏc s tỡnh ca th gii c núi n trong cõu".
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
phõn loi ngha biu hin ca cõu, ụng cng da vo hai tiờu chớ ti quan trng
m Dik ó nờu ra l [(+), (-)ng] v [(+), (-)ch ý], ng thi b sung thờm tiờu
chớ khỏc: [(+), (-)ni ti]. Kt qu phõn loi ca Cao Xuõn Ho ó phõn bit
thnh 4 kiu ngha biu hin: Hnh ng [+ng], [+ch ý], Quỏ trỡnh [+ng],
[-ch ý], Trng thỏi [+ng], [+ni ti], Quan h [+ng], [-ni ti].
ễng cng a thờm "S tn ti" xp ngang hng vi Bin c v Tỡnh
hỡnh, thay ụ T th (bc 2) ca Dik bng loi Quan h m Halliday coi nh mt
trong 3 loi quỏ trỡnh ln ca ụng (bờn cnh quỏ trỡnh vt cht v quỏ trỡnh tinh
thn) v t ngang hng vi loi Trng thỏi trong cỏc loi ln ca nhng quỏ
trỡnh tnh m Dik gi l Tỡnh hỡnh (situation).
S cỏc kiu ngha biu hin theo cỏch phõn loi ca Cao Xuõn Ho
c biu din nh sau:
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Chuyn thỏi
Chuyn
v
To tỏc
Hu dit
+ hng
- hng
c ng
ng x
Chuyn thỏi
Chuyn
v
To tỏc
Hu dit
Chuyn thỏi
Chuyn
v
ny sinh
Chuyn
thỏi
dit
vong
th. tớnh ( +
sinh)
th. tớnh (-
sinh)
trớ tu
cm tớnh
vt trng
th trng
n tng
cm xỳc
tng
i
tng
liờn
v trớ
thi
im
kt hp
tng
tỏc
khụng
gian
thi gian
Tỏc ng
To dit
+di chuyn
-di chuyn
Tỏc ng
To dit
Chuyn bin
Sinh dit
Phm cht
+th cht
Tớnh khớ
(-th cht)
+ th cht
- th cht
(tõm trng)
Vi
vt th
Vi
hon cnh
Vi
s tỡnh
Vi
hon cnh
+Chuyn tỏc
Tớnh cht
(+ thng
tn)
Vt th
S tỡnh
Hnh ng
(+ ch ý)
Quỏ trỡnh
( - ch ý)
Trng thỏi
( + ni ti)
Quan h
( - ni ti)
Tn ti
+ nh v
- nh v
Bin c
( + ng)
Tỡnh hỡnh
( - ng)
S TèNH
-Chuyn tỏc
+Chuyn tỏc
-Chuyn tỏc
Tỡnh trng
( - thng
tn)
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Gii thớch ni dung s , Cao Xuõn Ho ó ch ra "3 loi ngha
biu hin c bn" ú l "cõu tn ti", "cõu ch s tỡnh ng hay s vic,
bin c" v "cõu ch s tỡnh tnh hay tỡnh hỡnh". V tip theo l ln lt
xột 4 loi cõu, nờu c th hn mt bc na l cõu "ch hnh ng", cõu
"ch quỏ trỡnh", cõu "ch trng thỏi" v cõu "ch quan h vi nhng tiu
loi v cỏch thc hin ca nú".
Tip theo hng o sõu vo ngha ca cõu, gn õy Nguyn Vn Hip ó
c gng tỡm hiu "cu trỳc cõu ting Vit nhỡn t gúc ng ngha". Tỏc gi cho
rng "cỳ phỏp ly cõu lm n v nghiờn cu c bn - li l mt n v phc tp
v bn cht: cú rt nhiu loi ni dung c truyn t trong mt cõu, di hỡnh
thc ny hay hỡnh thc khỏc". Tỏc gi ch trng khụng miờu t cỳ phỏp c lp
vi ngha v chỳ ý "da trờn nhng kinh nghim tri nhn ca chỳng ta v th
gii v cỏch chỳng ta t chc, trỡnh by nhng kinh nghim ú".
Nguyn Vn Hip tha nhn "cõu l mt thc th nhiu "chiu" v "ng
trờn gúc ng ngha cú th cú mt cỏch nhỡn "lp th" v cõu "i n mt li
phõn tớch mang tớnh mụ-un v cỏc thnh t cu trỳc ca nú". Tỏc gi ó phỏc
tho nhng mụ-un phõn tớch cõu ting Vit theo "5 cp sau:
1 - Cp lừi s tỡnh ca cõu;
2 - Cp khung cõu;
3 - Cp cỏc ch bỏo tỡnh thỏi ca cõu;
4 - Cp cỏc ch bỏo cho lc ngụn trung tim tng ca cõu;
5 - Cp cu trỳc thụng ip ca cõu"
Nh vy, cú th hiu, theo tỏc gi, cp th nht - cp lừi s tỡnh
chớnh l cp ngha biu hin ca cõu.
1.2. Cỏc kiu ngha biu hin ca cõu
Theo Cao Xuõn Ho (1991), cỏc s tỡnh c biu hin trong cõu/phỏt
ngụn m ht nhõn l khung v ng, gm lừi v ng (m trung tõm l v t) v cỏc
tham t ca nú trong ú cú mt tham t lm (hay tiờu nu cõu cú nhiu bc
cu trỳc - thuyt). cp khỏi quỏt, cn c vo kiu s tỡnh m cõu biu
th, cú th phõn chia ngha biu hin ca cõu thnh ba loi:
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
- Cõu tn ti, nhn nh rng trong mt th gii hay mt ni no ú cú
mt cỏi gỡ
- Cõu ch s tỡnh hay s vic, bin c
- Cõu ch s tỡnh tnh hay tỡnh hỡnh
* S tn ti ca mt s vt c biu hin trong cõu tn ti cú th c
nh v hay khụng c nh v. Cú nhng loi cõu bt buc phi nh v nh:
(a) Cú chut
(b) Trong nh cú tin
(c) Trờn tng treo mt bc tranh
(d) Trờn ging chm ch mt thng ỏng ghột
Tuy nhiờn, khụng phi trong trng hp no cõu dựng v t cú hay cũn
cng u l cõu tn ti. Cõu tn ti khụng cú ch m ch cú th cú khung .
Nhng cõu nh: Nú cú nh, Nú cú li l nhng cõu ch trng thỏi ch khụng phi
l cõu tn ti.
* Trong nhng cõu ch bin c hay s vic cú th chia ra thnh cõu ch
hnh ng v cõu ch quỏ trỡnh. Hnh ng l mt s vic cú ch ý cú th do
con ngi hay ng vt thc hin. Quỏ trỡnh l mt bin c khụng cú ch ý, ch
th ca nú (thc th tri qua nú) cú th l ngi, ng vt hay bt ng vt.
* Trong cỏc cõu ch tỡnh hỡnh cú th phõn bit cõu ch trng thỏi vi cõu
ch quan h. Trng thỏi l mt tỡnh hỡnh cú mt trong bn thõn ch th (thc th
mang nú, hay trong trng thỏi ú). Quan h l mt tỡnh hỡnh m ni dung l
mt cỏi gỡ gia hai s vt, dự ú l s tip xỳc, mt khong cỏch, mt mi dõy
nhõn qu hay s so sỏnh.
Trong lun vn ny, chỳng tụi da trờn bng phõn loi cỏc kiu ngha biu
hin trờn ca Cao Xuõn Ho nhn din v miờu t cỏc s tỡnh cn kho sỏt.
2. S tỡnh ng v cỏc kiu cõu biu th s tỡnh hot ng di chuyn trong
ting Vit
2.1. S tỡnh ng
Thut ng s tỡnh c hiu theo ngha rng l "cỏi cú th l tỡnh hung
trong mt th gii no ú". Cỏc s tỡnh cú th c chia thnh nhiu kiu khỏc
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
nhau theo cỏc thụng s ngha cn yu ca chỳng. Hai thụng s c bn ú l tớnh
ng (dynamism) v ch ý (control) (S. Dik 1981)
Trc ht chỳng ta phi phõn bit s tỡnh [+ng] v s tỡnh [-ng]. S
tỡnh [-ng] bao gm cỏc s tỡnh khụng bao hm bt k s bin i no, tc l
nhng thc th khụng i bt k thi im no trong sut thi gian tn ti ca
s tỡnh. Cũn s tỡnh [+ng] l nhng s tỡnh cú s bin i trong thi gian, tc
l cỏc bin c. S tỡnh [+ng] (bin c) cú th chia thnh hai loi s tỡnh: hnh
ng [+ch ý] v quỏ trỡnh [-Ch ý].
(a) Hnh ng l mt s tỡnh ch ý, cú mt trong nhng thc th hm
cha nú, cú nng lc quyt nh cỏi s tỡnh ú tn ti hay khụng. Vớ d:
Hnh m ca s
Trong vớ d ny, Hnh l ngi quyt nh s tn ti ca s tỡnh c
miờu t - Hnh cú th quyt nh khụng m ca v l k ch ý ca s tỡnh c
biu th trong vớ d trờn.
(b) Quỏ trỡnh l mt s tỡnh trong ú thc th l ch th quỏ trỡnh khụng
th quyt nh cỏc quỏ trỡnh ú cú tn ti hay khụng: Vớ d:
Cỏi cõy b
Trong vớ d ny thỡ cõy khụng th quyt nh c quỏ trỡnh hay
khụng mc dự Cõy l ch th ca quỏ trỡnh ny.
Nh vy, s tỡnh [+ng] c chia ra thnh hai loi s tỡnh l: hnh
ng: [+ng], [+ch ý] v quỏ trỡnh: [+ng], [-ch ý]
2.1.1. S tỡnh [+ng], [+ch ý] c gi l hnh ng
Theo Cao Xuõn Ho (1991) thỡ : mt bin c trong ú cú mt ch th
lm mt vic cú ch ý gi l hnh ng. Ch th ca mt hnh ng gi l hnh
th hay k hnh ng (actor).
Tỏc gi chia ra lm hai loi hnh ng: hnh ng chuyn tỏc v hnh
ng vụ tỏc.
(a)Mt hnh ng khụng tỏc ng n mt i tng khỏc c gi l
hnh ng khụng chuyn tỏc hay vụ tỏc. Hnh ng ny cú th ch cú mt din
t duy nht l hnh th, tuy ú cú th l mt din t phc hp, gm nhiu nhõn
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
vt cựng hnh ng. Trong cỏc s tỡnh ny ngoi din t (argument) cng cũn cú
cỏc tham t khỏc l cỏc chu t (circumstants).
- i vi nhng v t nh i, chy, bay, nhy, ngoi hnh th (din t duy
nht) cú th cú thờm cỏc chu t v trớ. Vớ d:
Con chim bay trờn tri
Din t V t Chu t
Hnh th Hnh ng V trớ
- i vi cỏc v t nh n, ti, vo, ra, ri, ngoi din t hnh th cũn
cú thờm mt din t khỏc ch ngun hay ớch:
Cu th vo sõn
Din t 1 V t Din t 2
Hnh th Hnh ng ớch
Vi nhng hnh ng nh xem, nhỡn l hnh ng vụ tỏc nhm mc ớch
tri giỏc i tng ch khụng nhm tỏc ng n i tng. i tng ca cỏc
hnh ng nh xem, nhỡn l nhng din t c coi l loi i th c bit,
khụng b tỏc ng m cũn tỏc ng li ngi hnh ng. i th ny cú th
c gi l ớch hoc l mc tiờu.Vớ d:
Cu bộ nhỡn cụ bộ
Din t 1 V t Din t 2
Hnh th Hnh ng ng x Mc tiờu
(b) Mt hnh ng cng cú th tỏc ng n mt i tng no ú: ú l
hnh ng chuyn tỏc hay cp vt. Loi hnh ng ny cú hai din t, l ch th
ca hnh ng (hnh th) v vt hay ngi chu s tỏc ng ca hnh ng (i
th hay b th).
- Hnh ng khụng tỏc ng vo vt cú sn m lm cho nú hỡnh thnh, l
mt hnh ng to tỏc. i tng ca nú l mt din t c gi l to th. Vớ
d:
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Hựng xõy nh
Din t 1 V t Din t 2
Hnh th Hnh ng To th
- Hnh ng biu th bng mt v t nh núi, hi, tr li, thut li k
khi dựng vi mt danh ng hay mt cõu lm b ng cng l mt hnh ng to
tỏc cú to th l mt din t th 2. Vớ d:
Hnh thut li mt cõu chuyn
Din t 1 V t Din t 2
Hnh th Hnh ng To th
- Cõu ly hnh th lm v v ng cha v t hnh ng lm thuyt vi
i th t ngay sau v t. Vớ d:
Long ỏnh Dng
Din t 1 V t Din t 2
Hnh th Hnh ng i th
- Trong cõu biu hin hnh ng: cho, tng, gi thỡ ting Vit x lý ngi
nhn nh l mt din t th hai. Vớ d:
Tun cho Long tin
Din t 1 V t Din t 2 Din t 3
Hnh th Hnh ng Tip th i th
- Hnh ng gõy nờn mt quỏ trỡnh no ú m ch th chớnh l i th ca
hnh ng chuyn tỏc y. Khi quỏ trỡnh ny c biu hin hin ngụn thnh mt
v t riờng khụng i lin vi v t hnh ng thnh chui, hnh ng chuyn tỏc
c gi l hnh ng gõy khin. Vớ d:
Ton búp qu cam nỏt bột.
Tõm p cỏi cc v tan tng mnh.
- Nhng hnh ng ngụn t cú tớnh cht iu khin c biu hin bng
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
nhng v t nh: yờu cu, ngh, ra lnh, saikốm theo mt cõu hnh ng
lm b ng cng c coi l hnh ng gõy khin. Vớ d:
Khng Minh sai Quan V git To Thỏo nhng Quan V khụng lm.
To Thỏo bt Triu Võn phi hng nhng Triờu Võn nht nh khụng
hng.
2.1.2. S tỡnh [+ng], [-ch ý] c gi l quỏ trỡnh
Theo Cao Xuõn Ho: mt bin c trong ú khụng cú mt ch th no cú
ch ý c gi l quỏ trỡnh.
Tỏc gi chia ra lm hai loi quỏ trỡnh: quỏ trỡnh chuyn tỏc v quỏ trỡnh vụ
tỏc.
(a) Quỏ trỡnh vụ tỏc l mt quỏ trỡnh khụng tỏc ng n mt i tng
no khỏc ngoi cỏi i tng trc tip tri qua cỏi quỏ trỡnh y. Mt quỏ trỡnh vụ
tỏc cú th l mt s chuyn bin, cng cú th l mt s ny sinh hay hu dit.
- Mt quỏ trỡnh chuyn bin cú th l mt s chuyn bin v v trớ (di
chuyn) hay mt s chuyn bin v trng thỏi (chuyn thỏi).
+ Trong mt quỏ trỡnh di chuyn, s di chuyn khụng ch ng cú th cú
hng v cng cú th kt thỳc mt ni hoc mt im nht nh. Nhng ni,
im kt thỳc ny thng l chu t. Vớ d:
Hoa ri trc thm
Din t V t Chu t
Quỏ th Quỏ trỡnh V trớ
+ Ngoi ra trong quỏ trỡnh di chuyn, im kt thỳc cng l mt din t
khi v t ca nhng quỏ trỡnh ny l nhng v t biu th s di chuyn cú hng
(n, ti, vo). Vớ d:
Mc bay vo mt
Din t 1 V t Din t 2
Quỏ th Quỏ trỡnh ớch
- Mt quỏ trỡnh chuyn thỏi khi mt vt thay i v bờn ngoi hay (v)
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét